W połowie dziewiętnastego wieku uczeni wiedzieli już , że fale dźwiękowe to mniej lub bardziej zagęszczone porcje powietrza docierające do ludzkiego ucha . Jednak dopiero w roku 1857 zjawisko to znalazło zastosowanie w skonstruowanym przez Leona Scotta z Francji fonografie . Jemu to właśnie fachowcy z dziedziny fonografii przypisują pierwszeństwo w zapisie dźwięku . Urządzenie Scotta składało się z tuby , membrany i papierowego cylindra pokrytego sadzą . Kierując dźwięk do tuby wprawiało się w drgania membranę , za której pośrednictwem drgała igła pozostawiając ślad na obracającym się wolno cylindrze . Fonograf Leona Scotta nie znalazł jednak szerszego zastosowania .
Dopiero dwadzieścia lat później w roku 1877 Amerykanin Thomas Alva Edison wynalazł metodę , która pozwoliła na praktyczne zastosowanie fonografu . Dzięki fonografowi Edisona można było skutecznie zapisywać i odczytywać dźwięki . W fonografie Edisona cylinder pokryty był woskiem lub cynfolią . Napęd tego fonografu początkowo był ręczny potem sprężynowy, a następnie elektryczny . Fonograf Edisona składał się ze stożkowej tuby , mającej za zadanie wzmocnić dźwięk , oraz membrany z przymocowanym do niej rylcem , które znajdowały się na dnie owej tuby . Rylec kreślił w pionie to płytszy , to głębszy rowek na powierzchni metalowego cylindra pokrytego woskiem , a w późniejszej fazie folią cynkową utrwalając w ten sposób falę dźwiękową . Za pomocą bardzo prostego rozwiązania mechanicznego cylinder przesuwał się w czasie obrotu wzdłuż swej osi o stałą wielkość względem rylca . Odtwarzanie zarejestrowanego dźwięku polegało na umieszczeniu rylca w wyżłobionym rowku , a następnie wprawieniu w obrót cylindra . Rylec wraz z przymocowaną do niego membraną poruszał się odpowiednio w stosunku do uprzednio naciętego rowka składającego się z zagłębień i wzniesień . Drgania te przenosiły się na zespojoną z rylcem membranę , która poruszając się powodowała ruch cząstek powietrza . Cząsteczki te udarzały w ścianki tuby odbijając się i wzmacnaiając aż wreszcie docierały do uszu słuchaczy .
Thomas Alva Edison był pierwszym człowiekim , który utrwalił swój głos śpiewając ( recytując raczej ) starą angielską piosenkę " Mary had a little lamb / miała Marysia małą owieczkę ". Fonograf Edisona miał jednak wiele wad . Przede wszystkim wydawał bardzo cichy i mocno niewyraźny dźwięk . Woskowane cylindry po kilkurazowym użyciu ścierały się tracąc swoje właściwości materiału do zapisu i odczytu dźwięku . Dlatego też wynalazcy szukali możliwości usunięcia tych wad . Udało się to w 1897 roku Emilowi Berlinerowi , który zamiast cylindra zastosował okrągłą cynkową płytę pokrytą woskiem . Berliner wprowadził inny niż Scott i Edison tzw. boczny sposób kształtowania rowka . W fonografie Berlinera membrana wprawiała w ruch rylec tak samo jak w fonografie Scotta czy Edisona . Berliner jednak zastosował specjalny układ dźwigni, które poruszały rylec w poprzek zamiast w pionie . Tak zmodernizowane urządzenie kreślilo na powierzchni płyty rowek falisty . Berliner jest też pomysłodawcą stosowania matryc do tzw. tłoczenia płyt . W 1894 roku założył pierwszą na świecie firmę fonograficzną o nazwie The Berliner Gramophone Company . Ruszyło nagrywanie i produkcja płyt gramofonowych . W 1909 roku pojawiły się pierwsze płyty nagrywane obustronnie . Produkowano te płyty z żywic syntetycznych lub szelaku . W 1924 roku do nagrywania dźwięku na płytach po raz pierwszy zastosowano mikrofony . W rok później znormalizowano prędkość nagrań płytowych do 78 rpm ( rpm = revolutions per minute - obrotów na minutę ).
Stosowano już wówczas średnice płyt znane później i dzisiaj , a mianowicie: 7" - 175 mm , 10" - 250 mm , 12" - 300mm . Czas trwania dźwięku jaki można było wtedy utrwalić na płycie ograniczał się do około 5 minut .
W lipcu 1948 roku amerykańska firma Columbia jako pierwsza na świecie wprowadziła na rynek płytę długogrająca tzw. LongPlay ( LP ) . Były to płyty zawierające około 30 - 35 minut muzyki łącznie na obu stronach . Płyty te miały średnicę 12" i były odtwarzane z prędkością 33 i 1/3 rpm .
W styczniu roku 1949 inny ówczesny gigant płytowy , a mianowicie RCA Victor pokazał światu 7" singla ( SP - SinglePlay ) . Płyta ta była nagrywana obustronnie ( czas trwania nagrania to około 3 minuty z każdej strony ) , a odtwarzało się ją z prędkością 45 rpm .
W wyniku niebywałej konkurencji pomiędzy tymi dwoma gigantami przemysłu nagraniowego w latach pięćdziesiątych dokonano kolejnego postępu . Wszystkie płyty produkowane dotychczas miały tzw. normalny rowek czyli szerokości 150 mikronów odległy od kolejnych kręgów o 0.1 milimetra . Płyty te zostały zastąpione nowymi z tzw. mikrorowkowym zapisem , który charakteryzował się szerokością rowka 75 mikronów i odstępem od kolejnych kręgów 0.5 milimetra . W krótce wrowadzono płyty ze zmienną gęstością rowka . Potem dość kruche płyty szlakowe zastępuje się płytami z polichlorku vinylu i innych mas plastycznych .
W 1958 roku Columbia wydała pierwszą płytę stereofoniczną . Dotychczas znane były tylko płyty monofoniczne czyli takie , na których nagrywano wszystkie dźwięki jednokanałowo . Stereofonia wprowadzała rozdzielenie dźwięków na dwa kanały .
W 1971 roku RCA wypuszcza na rynek pierwsze płyty z nowej rewolucyjnej masy - dynaflexu . Płyty tłoczone na dynaflexie uzyskiwały 75% niższe szumy niż płyty z tzw. vinylu . Waga płyt z koncernu RCA miała teraz 90 gramów zamiast dotychczasowych 133 - 140 gramów . Duży popyt na płyty w latach '50 i '60 wiązany z rewolucją w muzyce , której przewodzili Elvis Presley i The Beatles spowodawał również duże i szybko następujące zmiany w produkcji płyt . Konkurencja w tej dziedzinie przejawiała się co raz to nowymi wartościami artystyczno - technicznymi , nazwami i symbolami wprowadzanymi na rynek . W szerokiej produkcji i sprzedaży stosowano dwa rodzaje płyt :
Mikrorowkowe SinglePlay (SP) o średnicy 7" i prędkości odtwarzania 45 rpm , z dwoma nagraniami po jednym na każdej stronie płyty . Każde nagranie na SP trwało srednio od 3 - 5 minut . Czasem wydawano tzw. ExtendedPlay (EP) , na których umieszczano np. po dwa nagrania na każdej stronie płyty . Wtedy czas utrwalonego nagrania przedłużał się nawet do 10 minut z każdej strony . W EP stosowano także prędkość odtwarzania 33 i 1/3 rpm i mikrorowkowy zapis dźwieku .
LongPlay (LP) o srednicy 12" i prędkości odtwarzania 33 i 1/3 rpm , zawierające około 30 - 35 minut muzyki łącznie na obu stronach .
Powodzenie płyty w pewnej mierze zależało także od jej zalet technicznych i od metod nagrywania muzyki . W latach '60 amerykańskie i angielskie firmy płytowe intensywnie opracowywały w swych kosztownych laboratoriach nowe techniki rejestracji dźwięku .
Angielska firma Decca opracowała system ffrr ( full frequency range record ) co znaczy zapis o pełnej częstotliwości dźwięku . W amerykańskiej firmie Capitol natomiast opracowano system fds ( full dimension sound ) czyli dźwięk pełnowymiarowy . Zachodnioniemiecka firma Telefunken opracowała i zastosowała system ts ( true sound ) System ten polegał na wyrównaniu dynamiki dźwięku poprzez wzmocnienie zapisu tonów wysokich .
W pewnym okresie rozwoju fonografii stosowano też znak hi - fi ( high fidelity ) co oznaczało wysoką wierność dźwięku .
W 1958 roku RIAA ( Record Industry Association of America ) wprowadziło sposób nagradzania wykonawców i producentów płyt . Nagrodą tą jest " Gold disc lub " Golden Record " ) czyli złota , później także platynowa płyta . Aby otrzymać złotą płytę za SP należy sprzedać 1 milion owych singli . Za LP otrzymuje się złotą płytę gdy sprzedaż osiągnie 1 milion egzemplarzy . To dotyczy głównie USA .
W Polsce jest trochę inaczej ze względu na mały i słaby rynek muzyczny . Pierwszą złotą płytę otrzymał u nas w 1968 roku Czesław Niemen za album " Dziwny Jest Ten Świat " . Sprzedano wówczas 125 tysięcy egzemplarzy tej płyty .
Płyty vinylowe największą popularnością cieszyły się w latach '50 , '60 i '70 kiedy to dzięki niezwykłej popularności rock 'n' rolla , soulu , R & B , hard rocka i disco sprzedawało się ich miliony sztuk . Różne były to płyty . Najwięcej sprzedawano singli (SP).
W 1976 roku mała niezależna firma płytowa z Nowego Jorku SALSOUL RECORDS ( założona i kierowana przez braci Stana , Kena i Joe Cayre ) jako pierwsza wydała tzw. 12" disco single czyli dyskotekowego singla zwanego potem ( głównie w Europie ) maxi singlem.
Było to nagranie grupy Double Exposure zatytułowane - " Ten Percent ".
Maxi Single to ( tak samo jak płyta ( LP ) długogrająca ) duży , dwunasto ( 12" ) calowy krążek z vinylu lub częściej z dynaflexu z jednym nagraniem na każdej stronie i szybkością odtwarzania 33 i 1/3 rpm albo 45 rpm . Firmy fonograficzne wydawały płyty z oboma tymi prędkościami odtwarzania . Płyty z USA częściej miały 33 i 1/3 rpm , a płyty z Europy częściej 45 rpm . W późniejszym czasie umieszczano na 12" / Maxi Singlach ( W USA płyty te nazywano 12" , a w Europie Maxi Single ) po dwa lub trzy nagrania na jednej stronie . Były to tzw. " mixy " czyli inaczej miksowane wersje tego samego nagrania . Dzisiaj spotyka się coś takiego na singlach CD.
Wreszcie pod koniec lat '80 wszystko to : metal , wosk , szelak , vinyl , taśmę magnetyczną oraz związany z tymi nośnikami nieodłącznie tzw. analogowy sposób rejestracji dźwięku zastąpiła płyta kompaktowa z rewolucyjnym cyfrowym zapisem dźwięku , a także obrazu , odtwarzana za pomocą promieni laserowych . W ciągu stulecia istnienia przemysłu nagraniowego nastąpiło wiele korzystnych zmian . Pierwotnie używane do zapisu dźwięku metalowe wałki zastąpiły płyty woskowe , cynkowe , potem szelakowe , następnie vinylowe i dynaflexowe. Po drodze przez pewien czas popularnością cieszyła się taśma magnetyczna / kasety magnetofonowe, aż doszliśmy do takiego momentu w histori przemysłu nagraniowego , że dominującymi nośnikamii dźwięku stały się płyty z zapisem cyfrowym - CD , CDR , DVD.
(jamro)
